Πλωμάρι : Το Αθανασιάδειον καφενείο του 19ου αιώνα

☛  Το «Μεγάλο Καφενείο» (Αθανασιάδειον) που βρίσκεται στην προκυμαία του λιμανιού στο Πλωμάρι, είναι ένα από τα πιο μεγαλοπρεπή και χαρακτηριστικά καφενεία του νησιού. Χτίστηκε με δωρεά του Ιωάννη Αθανασιάδη ελληνοδιδάσκαλου στο Μεγάλο Ρεύμα της Κωνσταντινούπολης  και συγγραφέα, που επέστρεψε την εποχή εκείνη στη γενέτειρά του για να επιδοθεί σ’  ένα αξιόλογο κοινωνικό έργο. Τα παλαιότερα χρόνια το Αθανασιάδειον καφενείο  που ήταν μεγαλόχωρο λειτουργούσε και ως αίθουσα πολιτικών συγκεντρώσεων και λαϊκών συνελεύσεων. Κάθε μήνα ερχόταν ο περιπλανώμενος κινηματογραφιστής , που έστηνε τη μηχανή προβολής στην αίθουσα του και πρόβαλε κινηματογραφικά έργα. Αν δεν υπήρχε παροχή ηλεκτρικού ρεύματος λειτουργούσε τη γεννήτρια που είχε μαζί του. Παράλληλα θεατρικά μπουλούκια μέσα από τεράστιες δυσκολίες και με τα πενιχρά μέσα που διέθεταν, επισκεπτόταν το Πλωμάρι για να δώσουν θεατρικές παραστάσεις στο χώρο του καφενείου. Πολλές φορές αντί για εισιτήριο ο κόσμος τους πήγαινε καμιά κότα, αβγά, ζυμωτό ψωμί, χόρτα, και ότι άλλο αγαθό είχε ο καθένας. Να σημειώσουμε εδώ ότι το καφενείο είχε δοθεί κληρονομιά από τον μεγάλο ευεργέτη Αθανασιάδη στον τοπικό Δήμο και τα έσοδα του ενοικίου βάση του όρου, προορίζονταν “Υπέρ σχολών Πλωμαρίου Ιδρυταί» όπως γράφει και η επιγραφή πάνω στο κτίριο στη βόρεια πλευρά του. Το κτίριο παρέμεινε κλειστό για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα μέχρι να ανακαινισθούν ριζικά οι εσωτερικοί και εξωτερικοί του χώροι.

 

 

Πως έγιναν διάσημα στην Σουηδία τα κεφτεδάκια του Διδυμοτείχου μέσω του βασιλιά Καρόλου του 12ου της Σουηδίας

Ας  πάρουμε  όμως την ιστορία από την αρχή : Ο Κάρολος ανέβηκε στο θρόνο το 1697 και οδήγησε τη Σουηδία στον Μεγάλο Βόρειο Πόλεμο εναντίον όλων των γειτόνων που αμφισβητούσαν την κυριαρχία της στη Βαλτική. Νίκησε Δανούς, Ρώσους, Πολωνούς και Σάξονες, ανεβοκατέβαζε βασιλείς στην Πολωνία, μέχρι που τελικά ο Μεγάλος Πέτρος της Ρωσίας τον νίκησε στη μάχη της Πολτάβα. Πέρασε τα επόμενα έξι χρόνια στην εξορία στην Οθωμανική αυτοκρατορία, πρώτα στην Μολδαβία και μετά στο Διδυμότειχο όπου έζησε σε κατάσταση ημιαιχμαλωσίας για είκοσι μήνες, συναναστρεφόμενος με τους ντόπιους κατοίκους, χριστιανούς και μουσουλμάνους,  υιοθετώντας την διατροφή και τις συνήθειές τους.  

 Εκεί γνώρισε και γεύτηκε  τα κεφτεδάκια : Το 1714 επέστρεψε στη Σουηδία με τη συνταγή του köfte, τρόπαιο, που αποκόμισε  από την παραμονή του στο υπόδουλο Διδυμότειχο. Με την πάροδο του χρόνου το πικάντικο κεφτεδάκι από αρνίσιο και βοδινό κιμά έγινε γνωστό στα σουηδικά ως köttbullar. Και δεν ήταν το μόνο. Στις  αποσκευές του, σαν καλοφυλαγμένο μυστικό, μετέφερε μια άλλη δημοφιλή συνταγή, που δεν είναι άλλη από τον λαχανοντολμά, γνωστό ως kåldolmar στα σουηδικά.  Έτσι γαστρονομικά ο Κάρολος εμπλούτισε την φτωχή σε φαγητά σουηδική κουζίνα με  δύο συνταγές, που αναδείχθηκαν στις  δημοφιλέστερες της  χώρας και έφτασαν μέχρι τις  ημέρες  μας να  έχουν αναστηθεί και να επιβιώνουν μέσα από τα εστιατόρια της  αλυσίδας  ΙΚΕΑ. Τα κλασικά κεφτεδάκια του ΙΚΕΑ , που οι περισσότεροι από εμάς έχουμε δοκιμάσει έλκουν την καταγωγή τους από το Διδυμότειχο και βασίζονται στην συνταγή του Καρόλου, μόνο που αντί για αρνί έχουν χοιρινό , δίπλα στο μοσχαρίσιο κιμά.  Όμως οι Σουηδοί , όπως κι εμείς  οι ίδιοι, έχουμε  τον κεφτέ ως  τουρκικό (οθωμανικό θα λεγόταν σωστότερα) φαγητό και δεν καθίσαμε ποτέ να σκεφτούμε τι σημαίνει η λέξη κεφτές ή κιοφτές και από πού παράγεται. Προέρχεται από την ελληνική λέξη κοφτό κρέας ή την ιρανική köfte, που προέρχεται από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα “Kop“, που σημαίνει κόβω και κοπανώ και σίγουρα δεν είναι τουρκική λέξη αλλά δανεισμένη-αρπαγμένη από Έλληνες και Πέρσες.  Συνεπώς ο Κάρολος  δεν αγάπησε ένα φαγητό της  Οθωμανικής  αυτοκρατορίας, αλλά ένα φαγητό που συνήθιζαν και οι Χριστιανοί κάτοικοι ελληνικής καταγωγής και αγαπούσαν πολύ.  Όσο για  τον Κάρολο αιχμάλωτο στο Διδυμότειχο  σημειώνουμε ότι ζούσε με όλες του τις ανέσεις, και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο αξιωματούχος της βασίλισσας της Αγγλίας Άννας, Τ. Τζέφερις (ο οποίος επισκέφθηκε τον Κάρολο στο Διδυμότειχο), ο Κάρολος στο κάστρο του Διδυμοτείχου είχε τις ίδιες ανέσεις που απολάμβανε στο παλάτι του στη Στοκχόλμη !!!  Ωστόσο  για την παραμονή του Καρόλου στην Οθωμανική αυτοκρατορία αναζητείστε στην διπλωματία και τις μηχανορραφίες , στις σχέσεις του Οθωμανού Σουλτάνου με τον Ρώσο αυτοκράτορα, τις αιτίες που οδήγησαν να μείνει ζωντανός ο Κάρολος και να επιστρέψει στην Σουηδία βασιλιάς ξανά… με τους κεφτέδες στην τσέπη.  

Στις 5 Οκτωβρίου 2024 : και στο πλαίσιο δράσεων του 15ου Φεστιβάλ Πολιτισμού Διδυμοτείχου ΕΡΥΘΡΟΠΟΤΑΜΟΣ, διοργανώνεται η γιορτή του ελληνικού κεφτέ (Hellenic Meatballs ). Τούρκοι Βούλγαροι και Έλληνες μάγειροι με την συμμέτοχη του αξιαγάπητου food expert και chef Ηλία Μαμαλάκη θα ανεβούν στη σκηνή για να μαγειρέψουν το κορυφαίο μαγειρικό έδεσμα που γεύονταν για περίπου δύο  χρόνια ο βασιλιάς της Σουηδίας Κάρολος ο 12ος  κατά την παραμονή του στο Διδυμότειχο. Ο ελληνικός κεφτές (meatball), με τις παραλλαγές στο μαγείρεμα του (από την Σμύρνη μέχρι το Διδυμότειχο και την Κωνσταντινούπολη), ταξίδεψε σε διάφορες περιοχές πριν τα Βυζαντινά χρόνια αλλά και μετά την περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας με τις περίφημες συνταγές να εμπνέουν ακόμη πολλούς μάγειρες ανά τον κόσμο. Θα μαγειρευτούν πολλά είδη κεφτέδων στην εκδήλωση που θα μοιραστούν στη συνέχεια στους επισκέπτες.

                                                       Στάθης Χαρπαντίδης

 

*  Ευχαριστίες  στους κ. Αθανάσιο Γουρίδη και Γιώργο Μουσταϊρα για  τα κείμενά τους από τα  οποία άντλησα στοιχεία.

 

Ο Σωτήρης Μάρκου μιλάει  στο Ραδιόφωνο της «ΠΡΩΙΝΗΣ»  και τον Βαγγέλη Ευαγγελίδη για το Φεστιβάλ κεφτέ (Ηellenic Meatballs) που διοργανώνεται στο Διδυμότειχο στις 5 Οκτωβρίου 2024 με προσκεκλημένο τον food expert και chef  Ηλία Μαμαλάκη :

https://soundcloud.com/vagelis-evagelidis/30-09-2024a